۲ مطلب با کلمه‌ی کلیدی «ماهیت رسانه» ثبت شده است

ماهیت رسانه چیست؟

در این بخش قصد ندارم آنچه را بگویم که در تمام تعاریف آکادمیک از رسانه بیان شده است بنابراین مستقیما به اصل موضوع می پردازم. «رسانه ابزاری است که پیامی باورپذیر را از یک یا چند گوینده به یک یا چند شنونده که تمایل به شنیدن آن پیام دارند با هدفی مشخص انتقال دهد و این انتقال پیام مطابق اصول ارتباط باشد». همین تعریف مشخص می کند که گستره و انواع رسانه ها تقریبا شامل تمام آن چیزی می شود که در اطراف می بینیم. در زیر به انواع اجزای رسانه می پردازیم:

• پیام: اکثر متکلمین می گویند که پیام ها شامل انواع نوشتاری، گفتاری، و دیداری است اما من معتقدم که حتی بویایی و چشایی و لامسه را نیز باید جزو انواع پیام دانست. مثلا وقتی که ما از یک عطر گرانقیمت در مهمانی ها استفاده می کنیم، ممکن است قصد داشته باشیم که پیامهایی را به اطرافیان انتقال دهیم. همچنین وقتی به یک بنای مذهبی می رویم، احتمالا با اجزایی در طراحی آن مواجه می شویم که اهداف تبلیغات مذهبی دارد. اگر به اطراف خود دقت کنیم، غیر ممکن است که یک عنصر تبلیغاتی حاوی پیام نبینیم.
•  هدف: اینجا با مقوله ای مواجه هستیم که تقریبا تمام ابعاد رسانه را دربر می گیرد. ما ابدا با هیچ رسانه بیطرفی مواجه نیستیم و واقعا هم هیچ رسانه ای بیطرف نیست! اگر می خواهید بدانید که یک رسانه طرفدار چه تفکری است، راحت ترین راه آن است که ببینید از چه منابعی تامین مالی می شود. مشخص است وقتی که کسی برای کاری پول می گیرد، نمی تواند علیه منبع تامین پول چیزی بگوید و درواقع رسانه همیشه در خدمت ارضای علایق صاحبان سرمایه است. حتی اگر من بعنوان مستقل نیز قصد داشته باشم حرفی را به شما انتقال دهم، قطعا هدفی از این کار دارم بنابراین بیطرفی در هیچ گفتاری ممکن نیست.
• ابزار: انواع ابزارهای انتقال خبر در طول تاریخ بشری متفاوت بوده است. اولین ابزار انتقال خبر را باید مبدا اختراع زبان دانست که افراد می توانستند آنچه که در ذهن دارند را انتقال دهند. این روند بعد از اختراع خط توسط نوشتار ادامه یافت که بعد از ظهور چاپ، با گسترش جراید همراه گشت. بعد از پیشرفت علوم مخابراتی، ابزارها با رادیو و تلویزیون گسترش یافت و در دوران فعلی با ظهور اینترنت، شکل خبررسانی به سایتها و شبکه های اجتماعی نیز کشانده شد. اما نکته ای که در این میان مطرح است، استفاده ی دولتها از ابزارها و محدود کردن کانالهای رسانه است. همیشه دولتها دوست دارند که تنها منبع تامین اخبار برای مردم خود باشند تا اینگونه بتوانند به افکار عمومی جهت دهی کنند. یک مثال بارز از موفقیت در این رفتار را باید عملکرد حکومت کره شمالی دانست که باعث شده مردم آن کشور تصور کنند که خوشبخت ترین مردم جهان هستند. از زمان رشد شبکه های تلویزیونی ماهواره ای و ظهور اینترنت، قدرت و نفوذ رسانه های دولتی در تمام جهان افول چشمگیری داشته است زیرا رسانه های حکومتی دیگر تنها کانال اطلاع‌رسانی اخبار به مردم نیستند. اینجاست که رقابت در بین رسانه ها برای جذب مخاطب با هدف شکل دهی به افکار عمومی آغاز می شود. مهمترین راهکارهای رقابت رسانه ها شامل موارد زیر است:
  • در دسترس بودن که پس از ظهور اینترنت کلا تغییر کرد.
  • ارزان یا رایگان بودن (مثلا با ظهور اینترنت، اقبال روزنامه ها کاهش چشمگیری داشت).
  • بیان اخبار از دیدگاه های مختلف (حفظ بیطرفی در ظاهر).
  • بهره گیری از تکنیک های زیبایی شناسی مانند رنگ و موسیقی.
  • بیان آنچه که مخاطب دوست دارد بشنود هرچند دروغ باشد.
  • بهره گیری از تکنیک های جنسی که جزوی از ذات بشر است (بحث در این مورد بسیار است اما هرگز نمی توان به آن بی اعتنا بود).
  • پوشش دادن تمام سلایق جهت جذب حداکثری و تنوع.
  • تولید اخبار جدید و تبدیل شدن به اولین مرجع خبر برای مخاطب.
  • پرهیز از شعار زدگی و بیان نظرات همه (هرچند در ظاهر).
  • برقراری ارتباط تعاملی و فاصله گرفتن از مونولوگ (مونولوگ یعنی یک گوینده و چندین شنونده - مخالف دیالوگ یعنی گفتگویی گروهی که همه هم شنونده و هم گوینده هستند).

اصول ارتباط با مخاطب

اصول ارتباط همان اصولی است که از ابتدای شکل گیری زبان در بین استانها مطرح بوده است و شامل موارد زیر می شود:

1. در چه زمانی: مشخص است که ارائه اخبار باید هرچه سریعتر باشد و این یکی از اصول رقابت رسانه ای است. ضمنا بیان خبر در زمان نامناسب می تواند بدتر از بیان نکردن آن باشد. تا قبل از ظهور اینترنت، رسانه های ارتباط جمعی می توانستند اخبار را با کمی تاخیر اعلام کنند اما در شرایط کنونی بزرگترین رقیب رسانه های صوتی و تصویری را باید مردمی دانست که به صورت خودخواسته اقدام به توزیع اخبار می کنند. بنابراین رسانه های رادیویی و تلویزیونی باید بسیار چابک شوند. در سالهای گذشته مشاهده شده که رسانه های رسمی نتوانسته اند با سرعتی که مردم در انتشار اخبار فعالیت می کنند رشد کنند از این جهت سعی کرده اند که مردم را به اخباری که توسط مردم توزیع می شود بدبین سازند که البته به دلایل مختلف در این زمینه نیز ناکام مانده اند.
2. در چه شرایطی: بسیار مشاهده شده که رسانه ها به بیان اخبار بی اهمیت می پردازند درحالیکه مردم به دنبال دغدغه های خود هستند. همین رویکرد باعث شده که جامعه درک کند که آن رسانه دست به سانسور خبری می زند و نسب به آن بی اعتماد شوند. رسانه ای که نتواند خواسته های مردم خود را پوشش دهد، قطعا از دایره رقابت حذف می شود.
3. با چه لحنی: بیان لحن در گفتار از زمان پیدایش زبان اهمیت داشته است. مشخص است که استفاده از گفتار با رویکرد مذهبی نمی تواند جوامع سکولار را به خود جذب کند و باعث می شود که مخاطبین به سمت سایر رسانه ها متمایل شوند. در لحن گفتار رسانه باید حدود اعتدال ضمن قرابت به سلایق همه را حفظ کرد. حتی استفاده از لحن محاوره ای که معمولا در شبکه های اجتماعی استفاده می شود، یکی از اصول ارتباط افراد است که در بسیاری از رسانه ها رعایت نشده و مخاطب نمی تواند ارتباط کاملی با رسانه برقرار کند.
4. به چه کسی: اکثر رسانه ها با هدف پاسخگویی به نیاز جامعه ای مشخص طراحی شده و به شناخت علایق همان جامعه می پردازند. مثلا در ایران کنونی می توانیم دو دسته رسانه ی جمعی مشاهده کنیم شامل رسانه های حکومتی و رسانه های فارسی زبان خارجی که اگر توسط رسانه های حکومتی به سلایق تمام جامعه پرداخته می شد، دلیلی برای مراجعه مردم به رسانه های دیگر وجود نداشت. رویکرد دفاعی حکومت ایران به رسانه های فارسی زبان خارجی استفاده از عبارت «معاند» و نمایش اشتباهات آنها است (که البته من قصد ندارم به ریشه یابی عناد بپردازم و این خود گفتاری مفصل است) اما مشخص است که رسانه های حکومتی توانایی رقابت را با توجه به چهارچوبهای خود نداشته اند بنابراین سعی در تخریب رقیب می کنند. (توجه فرمایید که من قصد تطهیر رسانه های خارجی را ندارم اما شما بگویید برای کسی که مثلا علاقه به موسیقی راک دارد چه تمهیداتی در رسانه های داخلی اندیشیده شده است؟)
5. توسط چه کسی: همیشه در هر گفتاری توجه به زیرمایه های فکری، اعتقادی، علمی، و شخصیتی گوینده اهمیت داشته است. حتما برای شما هم رخ داده که به نتیجه برسید با توجه به موارد فوق نمی شود با کسی صحبت مفیدی داشت چون او نمی تواند حرفهای شما را بفهمد؛ و یا حتی ممکن است با افرادی مواجه شوید که حتی توانایی و تحمل شنیدن گفتار شما را ندارند پس قاعدتا ارتباط با چنین شخصی را پایان می دهید. این موضوع در زمانی به اوج می رسد که درک کنید یک رسانه دست به سانسور، دروغگویی، تطهیر خود یا یک تفکر، گفتار جانبدارانه، عدم توجه به نگاه های دیگر، عدم توانایی ادراک کافی، نداشتن استقلال و آزادی بیان، جانبداری از قشر خاصی از جامعه، تحمیل تفکر مورد تایید خودش، و مسائلی از این دست می زند (توجه شود که هیچ رسانه ای دارای چنین شرایطی نیست اما حداقل در ظاهر باید اینگونه رفتار کند). مشخص است که در این شرایط، گوینده از جایگاهی که لایق توجه مخاطب باشد ساقط می شود.